جلسهای علمی و پژوهشی در روز چهارشنبه ۹ مهر ۱۴۰۴ با سخنرانی حجتالاسلام و المسلمین دکتر رضا اسلامی، از اساتید برجسته حوزه و دانشگاه، برگزار شد.
موضوع این نشست، «راهکارها و راهبردهای پژوهشهای دینی» بود که با حضور طلاب، اساتید و پژوهشگران حوزوی همراه شد.
درباره دکتر رضا اسلامی
حجتالاسلام و المسلمین رضا اسلامی (متولد ۱۳۴۲ ش) از محققان و اندیشمندان برجسته حوزه علمیه هستند. وی تحصیلات خود را نزد حضرات آیات سید کاظم حائری و شیخ جواد تبریزی گذرانده و اکنون مسئول امور اساتید مدرسه علمیه معصومیه، مدیر گروه مذاهب فقهی دانشگاه ادیان و مذاهب، و رئیس گروه علوم وابسته به فقه در پژوهشکده فقه و حقوق هستند.
از جمله آثار علمی ایشان میتوان به کتابهای:
«درنگی در اخلاق اسلامی»
«کلیات اخلاق اسلامی»
«ماهیت حکم ظاهری»
«سیره مهدوی و دولت منتظر»
«مکتب اصولی شهید صدر»
«فقه و ضرورت مدخلنگاری»
اشاره کرد که هر یک سهمی در تبیین مفاهیم نوین در عرصه فقه و اخلاق اسلامی دارند.
محورهای اصلی سخنان دکتر اسلامی
دکتر اسلامی سخنان خود را با تبریک میلاد امام حسن عسکری (علیهالسلام) آغاز کرد و ضمن قدردانی از مدیریت محترم مدرسه، حجتالاسلام و المسلمین نیلساز، به بیان نکات کلیدی درباره ضرورت نهادینهسازی پژوهش در آموزشهای حوزوی پرداختند.
وی تأکید کردند:
«آموزش در حوزه رکن است، اما آموزش بدون پژوهش کارایی ندارد. هر کتاب درسی حوزه، حاصل پژوهش و تحقیق عالمان گذشته است. فقه و اصول ما در ذات خود پژوهشیاند، چون در آن ادله و اقوال با هم مقایسه و نقد میشوند.»
اهمیت مطالعات تکمیلی در کنار دروس حوزه
دکتر اسلامی با اشاره به ضعف مطالعه جنبی در میان طلاب گفتند:
«طلبهای که تنها به کتاب درسی اکتفا کند، از عمق علمی فاصله میگیرد. باید در کنار درس، مطالعات تکمیلی داشته باشد؛ مقالات علمی بخواند، در نشستهای پژوهشی شرکت کند و کتابهای برتر حوزه را دنبال کند.»
وی افزودند که رسالهنویسی در سطوح عالی حوزه، فرصتی ارزشمند برای تمرین پژوهش و مقالهنویسی است و سبب پرورش اندیشهی علمی و نگارشی طلاب میشود.
مراحل پژوهش علمی از نگاه استاد
در ادامه، ایشان مراحل عملی پژوهش را به صورت گامبهگام تبیین کردند:
مطالعه و تلخیص آثار علمی: ابتدا باید آثار برتر را بخوانیم و خلاصه کنیم تا با سبک نگارش علمی آشنا شویم.
تحلیل و نقد دیدگاهها: صرف مطالعه کافی نیست؛ باید دیدگاهها را نقد و بررسی کنیم.
مطالعه تطبیقی: مقایسه دو نظریه یا دو عالم در یک موضوع، سادهترین شکل پژوهش علمی است.
دیدگاهشناسی علما: پژوهشگر باید آراء و مبانی فقهای مختلف را شناسایی کند، حتی اگر در کتابهای درسی نیامده باشد.
وی افزودند:
«تحقیق فقط در گفتن نیست، در عمل و تمرین شکل میگیرد. تا قلم به دست نگیرید، پژوهشگر نمیشوید.»
روحیه نویسندگی در حوزه علمیه
استاد اسلامی با انتقاد از کمرنگ بودن نویسندگی در میان طلاب گفتند:
«در حوزه سخنور زیاد داریم، اما نویسنده کم. نوشتن، جرأت علمی میخواهد و اگر طلاب تمرین نکنند، هیچگاه به مرحله تولید علم نمیرسند.»
ایشان با اشاره به تجربه علمای بزرگ مانند شهید مطهری، علامه طباطبایی و علامه جعفری، بر تمرین مستمر در نوشتن و یادداشتبرداری علمی تأکید کردند و گفتند:
«تا ننویسی، ضعفهای خود را نمیفهمی و پیشرفت نمیکنی.»
موضوعیابی و مسئلهمحوری در پژوهش
ایشان در بخش پایانی، راههای موضوعیابی پژوهشهای دینی را بیان کردند و افزودند:
«پژوهش باید از موضوعمحوری به مسئلهمحوری ارتقا یابد. ابتدا موضوع را بشناس، سپس مسئلهای مشخص از آن را انتخاب و بررسی کن.»
وی همچنین بر پیشینهشناسی علمی، فرضیهنویسی دقیق و ساختاربندی منظم پژوهش تأکید کردند و گفتند:
«ساختار پژوهش باید مانند سفرهای منظم و جذاب باشد تا مخاطب از همان ابتدا بداند شما چه مسئلهای را دنبال میکنید.»
جمعبندی و پیام پایانی
در پایان این جلسه، دکتر اسلامی ضمن تشویق طلاب به پشتکار در تحقیق و مطالعه تکمیلی، افزودند:
«پژوهش، مادر آموزش است. بدون پژوهش، آموزشها سطحی میمانند. اگر میخواهید در حوزه اثرگذار باشید، باید پژوهش را جدی بگیرید و جسارت علمی پیدا کنید.»
این نشست با استقبال پرشور طلاب و گفتوگوهای علمی در پایان برنامه همراه بود.
???? جمعبندی:
جلسه پژوهشی دکتر رضا اسلامی در مدرسه فقهی امام رضا (ع) یادآور این حقیقت بود که رشد علمی حوزه تنها از مسیر تحقیق، نگارش و نقد علمی میگذرد.
اینگونه نشستها، روح پژوهش را در فضای علمی طلاب زنده میسازد و آنان را برای نقشآفرینی در عرصه تولید علم دینی آماده میکند.
